Hijsbalken van de Amsterdamse School
Het blijft buitenlanders verbazen: hoisting beams! De architecten van de Amsterdamse School wisten van de eenvoudige hijsbalk vaak ware kunstwerkjes te maken.
De hijsbalk is geen typisch Amsterdams verschijnsel, zeker niet waar het gaat om pakhuizen. In oude havensteden als Hoorn, Dordrecht en Enkhuizen staan pakhuizen met een hijsgelegenheid. Elders in Europa, bijvoorbeeld in Hamburg, hebben pakhuizen ook wel hijsbalken. Maar hijsbalken aan woonhuizen kom je buiten Amsterdam, en al helemaal niet buiten Nederland, niet snel tegen.
De oorsprong ligt in de 16e en 17e eeuw, toen de handel in Amsterdam explosief groeide, werden langs de brede stadsgrachten veel koopmanshuizen gebouwd, die als woning en kantoor in gebruik waren. Boven de woon-etages werden zolders voor de opslag van goederen ingericht. Deze koopmanshuizen hadden, anders dan in de periode daarvoor, hun ingang aan de kade langs de gracht. Het bouwen aan de grachten vergrootte de bereikbaarheid. De koopmanshuizen waren niet alleen bereikbaar met paard en wagen, maar ook per schip. Door de grote vraag naar een huis aan de gracht werden er veelal smalle, diepe kavels uitgegeven, waarop smalle, diepe huizen werden gebouwd. Veel ruimte voor een royaal trappenhuis was er niet. Ziedaar een reden om de goederen buitenom, met behulp van een windas of een hijsbalk, naar de zolders te takelen. Wat voor goederen gold, gold ook voor het meubilair, het was veel gemakkelijker om het buitenom te takelen dan het over de nauwe trappen te dragen. En zo werd het in Amsterdam de gewoonte om ook de woonhuizen van een hijsbalk te voorzien.
Volgens Han Schenk, die een heel boekje wijdde aan 400 jaar hijsbalken in Amsterdam, blijft het vooralsnog een raadsel waarom alleen in Amsterdam de woonhuizen van de handige hijsbalk zijn voorzien. Het werd nl pas in 1967 een verplichting in de bouwverordening (inmiddels weer daaruit verdwenen), daarvoor was het zo vanzelfsprekend als ramen en deuren.
De mooiste hijsbalken zijn gemaakt in de 17/18e eeuw, in de periode rond 1900 en in de tijd van de Amsterdamse School. Alle reden dus om er hier een bijdrage aan te wijden en bijzondere exemplaren te verzamelen. Het kan daarbij interessant zijn om te achterhalen wie de hijsbalk heeft ontworpen. Vaak zijn namelijk dezelfde hijsbalken aan panden van verschillende architecten te vinden.
Gebruikte bronnen
Han Schenk, Van onderen! Vierhonderd jaar hijsbalken in Amsterdam (Amsterdam, 1999).
