De verdwenen Indische Buurt. Deel 2
Een aantal Amsterdamse wijken heeft door sloop en nieuwbouw nu een totaal andere aanblik dan pak 'm beet 100 jaar geleden. Bij de Indische Buurt is dat niet anders. Helaas behoorden tot de 'slachtoffers' ook vele markante Amsterdamse School-gebouwen. In dit tweede deel een blik op de straten J (Javastraat) t/m Z (Zeeburgerdijk).
Hoewel de term ‘stadsvernieuwing’ al eind jaren zestig opdook in de Nederlandse politiek en in de jaren daarna in Amsterdam leidde tot grootschalige sloop en nieuwbouw van vervallen delen van de binnenstad (onder rond het Waterlooplein), duurde het nog tot 1982 voordat de gemeente het besluit nam tot een plan voor grootscheepse vernieuwing van de Indische Buurt. Op aandringen van de bewoners die in weerwil van alles in de buurt waren blijven wonen, kwam er veel aandacht voor sociale woningbouw en voorzieningen. De gemeente kocht veel oude particuliere panden op en bestemde deze voor nieuwe sociale woningbouw. De rigoureuze aanpak leidde ertoe dat in 1986 al 43% van de totale woningvoorraad in de Indische Buurt was vervangen door nieuwbouw. 93% van de woningen was sociale huurwoningen.
Tegenwoordig worden niet veel mensen nog blij van de wat saaie, zakelijk ogende blokken met hun platte daken, betonnen balkons en terugliggende portieken die hier in de jaren 80 verrezen, hoewel de blokken naarmate de wijk vorderde speelser, kleuriger en gevarieerder werden. We moeten echter niet vergeten dat het voor de bewoners van toen een hele vooruitgang was na de armoedige, verkrotte woningen waarin zij jaren hadden moeten verkeren. Echt populair zou de buurt echter niet worden. De Indische Buurt bleef de minst geliefde buurt van Amsterdam en trok steeds meer laag opgeleide en laag betaalde bewoners aan. Vandaag de dag is daarom een tweede vernieuwingsronde aan de gang, waarbij opvallend genoeg wordt teruggegrepen op de Amsterdamse School. Blokken uit de twintiger jaren die waren blijven staan worden ofwel hoogwaardig gerenoveerd ofwel alsnog afgebroken. De stijl van de nieuwe blokken is veel individueler en het materiaalgebruik luxer. Hiermee wordt geprobeerd een kapitaalkrachtiger publiek aan te trekken. Dit lijkt te lukken. De zogenaamde gentrificatie van de Indische Buurt is in volle gang, met als gevolg dat sommige straten een hippere en rijkere bevolking krijgen en een diverser beeld laten zien. Of dat alleen voordelen heeft zullen de tegenstanders van gentrificatie bestrijden.
Er zijn weinig Amsterdamse School bouwwerken bewaard gebleven in de Indische Buurt. Beeldbepalende gebouwen zijn sowieso verdwenen. Verdwenen zijn De billen van Wijdeveld (Insulindeweg hoek Celebesstraat), de imposante blokken van Van der Meij op het kruispunt Insulindeweg-Molukkenstraat, de Elthetokerk (Kruyswijk) aan het einde van de Insulindeweg, de drie Elthetoscholen met de aanpalende huizen van de hand van Kruyswijk. Ook vrijwel alle doorsneeblokken zijn eveneens verdwenen. Niet zelden waren zij van de hand van veelbouwers als Gulden en Geldmaker, individueel niet bijzonder maar toch bepalend voor het stadsgezicht als geheel. Straten als de Kramatweg en de Molukkenstraat stonden er vol mee. Gebleven en gerestaureerd zijn geïsoleerde blokken zoals dat van Kruyswijk in de Bataviastraat en de Toministraat, een school in de Bataviastraat, evenals een bijna complete gevelrij aan het oostelijk deel van de Valentijnkade, hoewel ook daar het hoekpand met de Kramatweg ten onder is gegaan. Recent is de oorspronkelijke bebouwing rond het Makassarplein (oa Kuiler, Roodenburgh) zelfs vrijwel volledig gerestaureerd.
Aan de hand van foto’s uit het Stadsarchief Amsterdam bieden deze bijdragen een kijkje in de Indische Buurt als Amsterdamse School wijk. Lang niet altijd heb ik de architect van het afgebeelde gebouw kunnen achterhalen. Dit is informatie die in de loop van de tijd mogelijk kan worden aangevuld.
