Pronkjuwelen van Baksteen

De Amsterdamse School in Groningen is hot. En terecht!

Het is opvallend hoezeer de Amsterdamse School in Groningen dit jaar – met name qua publicaties - in de belangstelling staat. Toen in 2016 100 Jaar Amsterdamse School uitgebreid gevierd werd, lag de aandacht hierbij met name op de hoofdstad. Wellicht is het symbolisch dat pas op een later moment de aandacht gevestigd wordt op de expressieve stroming in de noordelijk provincie. Het was immers hier dat de invloed van De Klerk, Kramer en Van der Meij cum suis zich liet gelden op een moment dat de Amsterdamse School elders min of meer over haar hoogtepunt heen was en transformeerde naar een verstrakte, versoberde vorm. In Groningen wisten de architecten – onder invloed van met name kunstenaarscollectief De Ploeg – een geheel eigen draai aan het expressionistische idioom te geven.

Liefhebbers van de Amsterdamse School konden eerder dit jaar vier markante kerken in Westermden, Onderdendam, Bedum, en Appingedam bezoeken, al dan niet aan de hand van een voor de gelegenheid uitgegeven boekje met een mooie fietsroute langs markante objecten op het Groninger platteland. Ook verscheen De Amsterdamse School in Groningen, de ‘opvolger’ van De Amsterdamse School in Utrecht – met fiets- of wandelroutes langs AS-objecten in de stad Groningen. Daarnaast werden dit jaar nieuwe boeken over De Ploeg en architect Albert Wiersema gepubliceerd, evenals een herdruk van het boek over Egbert Reitsma. En dan hadden we natuurlijk al Versteende Welvaart, het inmiddels lastig te verkrijgen boek van Anja Reenders uit 2008 over de Amsterdam School op het Groninger Hoogeland.

De mooie foto’s in laatstgenoemde boek waren van de hand van fotografe Norma van der Horst. Zij komt nu met een nieuw boek: Pronkjuwelen van Baksteen. Amsterdamse School in Groningen. Een boek dat dus niet over een helemaal onontgonnen gebied gaat. De aandacht beperkt zich in Pronkjuwelen van Baksteen echter niet alleen tot de stad (De Amsterdamse School in Groningen) of het Groninger Hoogeland (Versteende Welvaart), maar op objecten in de gehele provincie Groningen.

In Pronkjuwelen van Baksteen geen fiets- of wandelroutes: de aandacht gaat volledig uit naar de schitterende foto’s van Van der Horst, die door het grotere formaat dan Versteende Welvaart nog beter tot z’n recht komen. Bij de gebouwen uit 35 plaatsen staan in het mooi vormgegeven boek het adres, het bouwjaar en de naam van de architect, en meestal ook een korte beschrijving. Naar volledigheid is hierbij uiteraard niet gestreefd; dat zou een haast ondoenlijke klus zijn. (Eentje waar een website als Wendingen zich uiteindelijk beter voor leent.) Van der Horst pikt er markante exemplaren uit; in Groningen hieraan geen gebrek, zo blijkt maar weer. Usual suspects als het gebouw van Gemeentewerken, de scholen van Bouma en de eerder genoemde kerken. Maar ook vele minder bekende pareltjes, met foto's van vaak voor het publiek ontoegankelijke interieurs.

De vele bouwkundige termen in de begeleidende teksten worden – heel handig – geduid in een aparte woordenlijst. Het boek begint bovendien met een inleiding van de hand van Eric Bos over de oorsprong en invloed van de Amsterdamse School en de ontwikkeling die deze in Groningen doormaakte. Een verhaal met een opvallende nadruk op de rol van Berlage. En waarom worden de woningbouwcomlexen van Arend Jan Westerman er specifiek uitgepikt als iemand die het stadsbeeld in de nieuwe wijken van Amsterdam bepaalde? Waarom niet – pak ‘m beet – Gerrit Jan Rutgers, of Nico Lansdorp? En waarom worden dan als voorbeelden twee scholen genoemd? Ook jammer is dat de tekst geplaagd wordt door vaak lange, wat kromme zinsconstructies. Een goede eindredactie is net iets te vaak afwezig. Dat is jammer, want nu staan er te veel tekstuele slordigheden (zo wordt Egbert Reitsma enkele keren Evert genoemd), schrijffouten en grammaticale fouten in.

Van der Horst slaagt er met dit boek niettemin in om wederom de schoonbeeld en het unieke karakter van de bijzondere architectuur in Groningen kraakhelder te tonen. Pronkjuwelen van Baksteen: daar is geen woord van gelogen.

Norma van der Horst, Pronkjuwelen van Baksteen. Amsterdamse School in Groningen (boekwerk & partners 2017).

De boekpresentatie én opening van een expositie met werk van Van der Horst was op 10 november in Museum Het Schip.