Art Deco

Zou Le Corbusier de Amsterdamse School tot de Art Deco hebben gerekend?

In L’Art Décoratif d’Aujourd’hui (1925) polemiseert Le Corbusier tegen de decoratieve kunsten. Hij stelt dat de ‘decoratieve kunsten van vandaag de dag’ zich kenmerken door de afwezigheid van het decoratieve, zij zijn zogezegd toegepaste kunsten in engere zin. Hierbij wordt de vorm niet bepaald door decoratieve kunstzin, maar door de toepassing van het object. Le Corbusier positioneert de ‘oude decoratieve kunsten’ recht tegenover de ‘nieuwe toegepaste kunsten,’ die hij idealiseert. Toegepaste kunst kan hierbij letterlijk gelezen worden als ‘de kunst van het toepassen’. Waarbij schoonheid een gevolg is van de meeste zuivere toepassing of uitvoering van een product. De decoratieve kunst, dat wil zeggen de werkmethode waarbij door een kunstenaar artistieke beslissingen worden genomen, verwijst hij resoluut naar het riool. Artistiek ontwerp is niet meer van deze tijd.

Van groot belang is dat Le Corbusiers standpunt een nieuwe categorisering van de kunsten veronderstelt. Le Corbusiers gedachte volgend, dan zijn de kunsten in twee hoofdklassen te verdelen: toegepaste kunst en artistieke kunst. Onder de toegepaste (of industriële) kunst vallen die kunsten waarin per definitie géén artistieke beslissingen mogen worden gemaakt, maar waarin doelmatigheid en efficiëntie het uitgangspunt vormen. Onder de artistieke kunst vallen die kunsten waarin juist per definitie artistieke beslissingen dienen te worden gemaakt, zoals in de schilderkunst en de beeldhouwkunst – maar ook de architectuur. Dit betekent dat Le Corbusier een geheel andere categorisering voorstond dan de leden van Amsterdamse School. Binnen de Amsterdamse School gold de opvatting dat het aan de kunstenaar was om kunst te scheppen, juist door middel van het nemen van artistieke beslissingen. Juist hierin waren alle kunsten gelijk.

Uit het bovenstaande volgt een opvallende discrepantie tussen het populaire begrip van de term Art Deco, namelijk de decoratieve kunsten uit de jaren 1920 en 1930, en Le Corbusiers begrip van de ‘decoratieve kunsten van vandaag de dag’, namelijk gespeend van al het decoratieve. Wanneer het begrip Art Deco wordt beschouwd in het licht van Le Corbusiers polemiek tegen de decoratieve kunsten, dan is de betekenis van het begrip Art Deco gelegen in het tegengesteld zijn aan de werkelijke toegepaste kunst. De Art Deco, de decoratieve kunst, is volgens Le Corbusier niet meer van deze tijd. Het is een categorie die niet (meer) bestaat. En dat komt ook letterlijk tot uitdrukking in zijn gedachtegoed. De decoratieve kunst valt namelijk buiten de twee onderscheiden classificaties: zij is geen toegepaste kunst, maar ook geen artistieke kunst. In die laatste categorie vallen immers de kunsten waarin per definitie artistieke beslissingen moeten worden gemaakt. In de decoratieve kunsten zouden ze daarentegen enkel ten onrechte worden gemaakt. De Art Deco valt zo geheel buiten Le Corbusiers categorisering van de kunsten – zij is zogezegd geen kunst – en bestaat slechts als tegenstelling van de toegepaste kunst. Als antoniem.

Zou Le Corbusier de Amsterdamse School tot de Art Deco hebben gerekend? Zonder meer. Zouden leden van de Amsterdamse School hun eigen ontwerpen tot de Art Deco, meer precies Le Corbusiers begrip van Art Deco, hebben gerekend? Zeer onwaarschijnlijk. Le Corbusiers begrip van de Art Deco onderschrijft een tweedeling in de kunsten die binnen de Amsterdamse School niet gehanteerd lijkt te zijn. Voor de leden van de Amsterdamse School waren de kunsten niet onder te verdelen in toegepaste kunst en artistieke kunst. Er was slechts één kunst en slechts één weg naar de kunst: via het artistieke ontwerp. H.Th. Wijdveld had niet voor niets het ideaal om in het tijdschrift Wendingen alle kunsten bijeen te brengen. Bijvoorbeeld ook de muziek – een ideaal dat nooit gerealiseerd is. Het begrip Art Deco is ontsproten aan een opvatting over kunst – een splitsing van de kunsten in twee categorieën – die haaks staat op het gedachtegoed van de Amsterdamse School. Is de Amsterdamse School tot de Art Deco te rekenen? Nee, per definitie onmogelijk.

[Foto: ‘Peugeot. – 1er prix au concours d’élégance d’Hyères’]