Hettieten en Scythen

Niet het verleden als inspiratiebron voor stijl- en vormentaal, maar de toepassing van kennis over het verleden is hier aan de orde.

Wie bij de hoofdentree van het Scheepvaarthuis onder het voorportaal staat en opkijkt, zal daar een stukje van de sterrenhemel zien: Grote Beer en de Poolster. Op ieder van de vier hoekpunten wordt deze voorstelling geflankeerd door een identiek weergegeven, in een gewaad geklede mannelijke figuur. Vanaf de eerste keer dat ik de vier beelden zag hebben ze mij geïntrigeerd, omdat ik niet kon uitleggen om wie het ging. De compositie doet denken aan de vier windrichtingen, maar aan de vier windrichtingen worden altijd onderscheiden attributen toegekend. Juist bij het Scheepvaarthuis, waar bijvoorbeeld de verschillende zeeën met hun eigen attributen staan afgebeeld, wringt dat. Toen ik eenmaal ergens las dat hier vanwege hun vermaardheid op astronomisch vlak, vier Hettieten zijn afgebeeld, vielen de puzzelstukjes op hun plaats: de plaatsing aan de sterrenhemel, de gewaden waarin zij gekleed gaan en hun identieke voorkomen. Niet het verleden als inspiratiebron voor stijl- en vormentaal, maar de toepassing van kennis over het verleden is hier aan de orde.

Op de gevel van het Rijksmuseum is een beeltenis van Athena vinden. In de betekenis van de beschermster van de kunst is de Griekse godin hier dan ook afgebeeld. Met het vuur waarmee Pierre Cuypers de strijd aanging met de classicerende stijl, zou het Rijksmuseum wel het laatste gebouw zijn waar men verwijzingen naar de klassieke tijd zou vermoeden. Het ging Cuypers echter om een afkeren van betekenisloze stijlnavolging ten behoeve van aansluiting op een voor de eigen tijd betekenis dragende kunsttaal. Hij verwierp classicerende stijlgebruik, maar niet het belang van de klassieke oudheid als kennisbron. Bestaat er een mooiere illustratie van het onderscheid tussen enerzijds toepassing van de kennis van het verleden en anderzijds het verleden als inspiratiebron voor vormentaal, dan de beeltenis van Athena op de gevel van het wel als gotische tempel omschreven Rijksmuseum?

Als inleiding op de tentoonstelling De Krim – Goud en Geheimen van de Zwarte Zee (nog tot 31 augustus 2014 bij het Allard Pierson Museum te zien) wordt een aan de tentoonstelling gewijd item uit het programma Kunstuur getoond. Mieke Zilverberg, bekend uit Tussen Kunst & Kitsch als expert op het gebied van de klassieke archeologie, constateert bij het uitpakken van de tentoonstellingstukken verrast: ‘Oh wow, de ruiters. Een grafsteen! Ruiters! Nou, daar zijn ze om beroemd, de Scythen.’ Zoals de Hettieten beroemd zijn om hun astronomische kennis, zijn de Scythen beroemd om hun ruiters. Misschien dat er ergens wel een sculptuur is van Scythen, welke zich net zo moeilijk laat raden als de Hettieten bij de ingang van het Scheepvaarthuis, omdat we toch te snel geneigd zijn om bij de Amsterdamse School weg te denken van het verre verleden, terwijl de kennis van het verleden er wel degelijk was – en werd gebruikt.