Bernard Eilers en 'visual acoustics'
De fotograaf Bernard Eilers was erbij vanaf het begin. Op het dak van het nog niet voltooide Scheepvaarthuis neemt hij een foto van een op het puntje van het dak neergeknielde man, die de decoraties op de torennok schildert.
Het is een prachtige foto, maar daarnaast ook een beeld van de moderne stad in aanbouw. Het nieuwe gebouw steekt groots af bij het oude Amsterdam, dat in de linkeronderhoek van de foto in beeld is gevangen – grachtenhuisjes waar van deze hoogte op neer gekeken wordt. Daarbij fotografeert Eilers hier de werkman. Hij fotografeert ‘het bouwen’. Op foto’s geëxposeerd in het Stedelijk Museum zou hij dezelfde moderne zijde hebben laten zien: werk in de bouwput bij het Centraal Station. Daartegenover staat dat Eilers ook van de historische stad hield, dat staat buiten kijf. Maar van de moderne stad moet hij ook hebben gehouden, van alles wat er ‘nu’ aan de hand was.
Eilers zou de fotograaf van de Amsterdamse School worden, dé fotograaf van Wendingen. Maar voordat Wendingen in 1918 gelanceerd werd, was hij er al bij. Hij fotografeerde het Scheepvaarthuis en het eerste blok van Michel de Klerk aan het Spaarndammerplantsoen.
Architectenbureau Baanders: het Amsterdams Lyceum – Eilers was erbij en fotografeerde onder andere de aanbouw van de onderdoorgang. Vele foto’s heeft hij gemaakt voor het architectenbureau Baanders. Hij was echter niet alleen hun fotograaf, hij werd zogezegd dé architectuurfotograaf van de Amsterdamse School. Ter gelegenheid van de opening van Park Meerwijk verscheen een speciaal nummer van Wendingen, uiteraard met foto’s van Eilers. Hoe belangrijk is de fotografie geweest voor de Amsterdamse School? Als nieuw medium moet het ontzettend belangrijk zijn geweest. Het is een vraag zonder antwoord: maar hoevelen zullen door deze foto’s voor het eerste kennis hebben gemakt met de Amsterdamse School? Voor hoevelen was dit een eyeopener?
Een andere vraag die gesteld kan worden, is die naar wat de architecten zelf van de fotografie vonden. Van de gevangen beelden. In de documentaire Visual Acoustics over de fotograaf Julius Shulman, dé fotograaf van het Amerikaanse modernisme, komt deze in gesprek met de man achter de fotocamera, met wie hij nu op latere leeftijd de foto’s neemt. Het te fotograferen object is de Walt Disney Concert Hall. De man toont Shulman de zojuist genomen foto, wijst op het ‘donker’ in de bovenhoeken dat hijzelf negatief beoordeelt als ‘tunnelvisie’. Shulman is het er niet mee eens. Zo neemt hij al zijn foto’s. Dat is waarom mensen van zijn foto’s houden zegt hij: ‘I tighten it purposely. I control what I call the visual acoustics.’ Met andere woorden, dat is waarom de mensen van zijn foto’s houden, omdat hij de muziek laat uitkomen. De vraag is of de foto’s van Eilers van diezelfde magie waren, wist hij het vormenspel van de Amsterdamse School te vangen? Zeggen zijn foto’s iets over ‘het wezen’ van de Amsterdamse School?
Ze zeggen hoe dan ook iets over wat voor Bernard Eilers 'de ziel' ervan geweest moet zijn: stad, ruimte, compositie. Maar we hebben alleen de beelden die het ons zeggen, niet de woorden. Eilers was in zijn foto's een meesterlijk componist, hij treft ons met zijn 'ruimte rondom': de einder, het atmosferisch perpectief, het lage, vlakke of het tegenlicht. En met de mens en de huid der dingen.
