Stadjerspaleizen

Met Stadjerspaleizen heeft Norma van der Horst, na Pronkjuwelen in Bakstenen, opnieuw een erg mooie en interessante publicatie tot stand gebracht.

Norma van der Horst (Amsterdam, 1967) zat als kind op een door Cornelis Kruyswijk in de Amsterdamse Watergraafsmeer gebouwde school en woont sinds een flink aantal jaren op het Groninger platteland. Ging haar vorige boek Pronkjuwelen van Baksteen in hoofdzaak over de Amsterdamse School in de provincie Groningen, in Stadjerspaleizen richt zij de aandacht op de Amsterdamse School in de stad Groningen. Zo'n honderd jaar nadat de stadsarchitect Siebe Jan Bouma zijn eerste ontwerp voor de gemeente Groningen in een variant van de Amsterdamse School op papier zette, trok zij erop uit om de rijkdom aan huizen, scholen, winkels, urinoirs, brug- en trafohuisjes van 'Stad' vast te leggen.

Bontgekleurd en grillig

Het resultaat van deze architectonische ontdekkingsreis is dit boek van ruim tweehonderd pagina's. Hierin prachtige fotografie met veel aandacht voor gevels en interieurs met kunstig siermetselwerk, decoratieve ornamenten, kleurrijke betegeling, glas in lood en expressief gevormde torentjes. Bovenal zien we bontgekleurd houtwerk, zowel in exuberante villa's als in huizen die op grond van sociaaldemocratische idealen zijn gebouwd. Want als er één groot verschil is met de Amsterdamse School zoals die elders in Nederland te vinden is, betreft het wel het gebruik van kleur als vormgevend element aan het exterieur. Dit had te maken met nauw contact en/of lidmaatschap van Kunstkring ‘De Ploeg’. Ook is opvallend vaak sprake van gesinterde baksteen, een baksteen die harder is dan reguliere baksteen dankzij een langer en heter bakproces. Daardoor versmelten de kleideeltjes tot een harder, grilliger materiaal. Dit geeft verstrakte Amsterdamse School gevels in Groningen dikwijls een zeer levendig en ietwat grillig uiterlijk.

De Groninger variant nog weinig bekendheid

Naast een persoonlijk relaas heeft Norma van der Horst de historische en sociale ontwikkelingen van de stad én vertellingen van bewoners over de gebouwen in haar verhaal opgenomen. Zoals zij in het voorwoord schrijft, hoopt de fotografe met dit nieuwe boek meer mensen bekend te maken met de architectonische schoonheid van Amsterdamse Schoolpanden in Groningen en de geschiedenis daarvan. Zij merkte op haar fototochten dat nog te weinig mensen bekend zijn met de Groninger variant van de Amsterdamse School. Verder wilde zij kijken of er verschillen zijn tussen provincie en stad. Dit blijkt inderdaad het geval. Het Groninger platteland wordt gekenmerkt door een grote hoeveelheid rijke boerderijen, statige villa’s en renteniershuizen, die in de jaren 20 en 30 zijn gebouwd. In Groningen stad staan ook wel grote huizen voor welgestelden, maar de nadruk lag toch op woningcomplexen. Deze werden gebouwd voor de arbeiders uit de krottenwijken vanwege de woningnood en bevordering van de volksgezondheid.

Mooie aanvulling op de gids 'De Amsterdamse School in Groningen'

Het boek bestaat uit een inleiding gevolgd door tien hoofdstukken, die elk aan een wijk in Groningen gewijd zijn. Het vormt daardoor een erg fraaie aanvulling op de vier wandel/fietsroutes door de stad die Ronald Elink Schuurman en Bob Lodewijks in 2017 publiceerden onder de titel De Amsterdamse School in Groningen. Het laatste is vooral een gids en geen fotoboek, ondanks de diverse mooie foto’s. Het boek van Van der Horst is in feite zowel een gids als een fotoboek, maar te omvangrijk om mee te sjouwen. Het kan dus dienen als voorbereiding voor verkenningstochten door de stad en om thuis nog eens van de details na te genieten.

Beknopte en heldere beschrijvingen

Stadjerspaleizen is vooral een fotoboek, maar de fotografe heeft ook veel aandacht besteed aan de beschrijvingen, die in alle beknoptheid veel informatie bevatten uit literatuur, archieven en gesprekken met bewoners. Fijn ook dat Van der Horst het zeer onlangs gerenoveerde interieur van de voormalige dubbelschool aan de Heesterpoort naar ontwerp van S.J. Bouma nog net op tijd voor het verschijnen van het boek heeft kunnen vastleggen. Hooguit wordt het leesplezier wat verstoord doordat vaktermen als “latei”, “overstek” en “mondsteen” keer op keer schuin gedrukt staan met een asterisk er bij, verwijzend naar de woordenlijst.

Fraai en goed gedocumenteerd overzicht

Met Stadjerspaleizen heeft Norma van der Horst opnieuw een erg mooie en interessante publicatie tot stand gebracht, waar zij trots op kan zijn. De foto’s zijn vrijwel steeds in (zeer) goede weersomstandigheden gemaakt waardoor de panden optimaal tot hun recht komen. Ik weet dat je door de jaren heen tientallen keren met je camera op weg moet om een dergelijke verzameling foto’s aan te leggen. Hoewel er natuurlijk nog veel meer panden zijn, getuige Wendingen, geven haar twee boeken een fraai en goed gedocumenteerd overzicht van de rijkdom aan panden in Groningen stad en provincie.

Norma van der Horst, Stadjerspaleizen. De Amsterdamse School in de stad Groningen (Boekwerk & Partners, 2019)