Jan Kuijt Wzn. 1884-1944. Bouwen voor Vroom & Dreesmann

Onlangs verscheen bij uitgeverij Stokerkade een biografie over Jan Kuijt Wzn. van de hand van Radboud van Beekum.

Van Beekum was redacteur en uitgever van meerdere BONAS uitgaven over Nederlandse architecten, waaronder één over Amsterdamse School architect La Croix. Gezaghebbende biografieën van zijn hand over de Amsterdamse School architecten Kruyswijk en Boeyinga verschenen al weer heel wat jaren geleden bij uitgeverij Thoth in Bussum. Van Beekum had maar liefst tien jaar nodig voor de biografie, met name omdat er geen bureau-archief van Kuijt is overgeleverd, wat verificatie van zijn werken een tijdrovende klus maakte. De lange duur van het onderzoek had echter wel als voordeel dat Van Beekum kon beschikken over het rijke archief van Vroom & Dreesmann, dat pas recent, in 2016, beschikbaar kwam.

De associatie met Vroom & Dreesmann zal wellicht een groter publiek aanspreken dan gebruikelijk is bij architectenbiografieën. Want wie kent niet de warenhuizen met hun indrukwekkende gevels in bijvoorbeeld Haarlem en Amsterdam? Bij minder bekende scheppingen zoals die aan het Spui in Den Haag zal men ongetwijfeld zeggen: goh, was dat ooit een V&D? En bij de foto’s van het verdwenen gebouw in de Lange Viestraat te Utrecht zal menigeen zich waarschijnlijk afvragen waarom dit schitterende gebouw moest verdwijnen. Om zich vervolgens verbaasd te realiseren dat het fraaie pand op de hoek van de Oudegracht en de Stadhuisbrug, waar tegenwoordig zowel een boekhandel als de openbare bibliotheek gevestigd zijn, ooit een V&D was - naar ontwerp van Kuijt. Hoewel menig gebouw van V&D sinds de sluiting van de keten nog leeg staat of wordt verbouwd, herbergt de voormalige V&D in Amersfoort inmiddels een filiaal van Hudson’s Bay, waardoor de fraaie zeskantige glas-in-lood koepel boven de lichthof weer te bewonderen is. Een leuk weetje is dat zich op de zolderverdieping in de kap van dit gebouw ooit slaapzalen voor het interne personeel bevonden.

Het aardige van het boek is, dat niet alleen een uitgebreide beschrijving van Kuijts 13 warenhuizen voor Vroom & Dreesmann wordt gegeven, maar dat ook scheppingen van andere architecten voor V&D (kort) aan bod komen. Bovendien wordt de beschrijving ingebed in een tweetal hoofdstukken over de opkomst van het warenhuis in het algemeen en het warenhuis in Nederland in het bijzonder. Het deel over de warenhuizen is ook vanuit architectuurhistorisch perspectief interessant, omdat het de ontwikkeling van Kuijt als architect laat zien. Zijn stijl sluit aanvankelijk voorzichtig aan bij de Amsterdamse School (V&D Den Haag), gaat dan via art deco (V&D Utrecht Oudegracht) richting zakelijk expressionisme (V&D Haarlem), naar strak functionalisme (V&D Dordrecht) tot aan glasgevels die weer aan Dudoks Bijenkorf in Rotterdam lijken te refereren (V&D Lange Viestraat Utrecht, Amsterdam Rokin). Overigens niet per se in deze volgorde, want Kuijts late vestiging van V&D in Enschede (1939) is met zijn ronde uitstulpingen weer behoorlijk expressionistisch.

Zijn de warenhuizen van Vroom & Dreesmann bekende verschijningen in het straatbeeld, veel minder geldt dit voor de andere ontwerpen van Kuijt. Verrassend is bijvoorbeeld het langwerpige blok met 150 woningen dat Kuijt met H.J. Rijna in de Willem Pastoorsstraat in Amsterdam bouwde, pal tegenover De Klerk en Kramers Amsterdamse School meesterwerken. Van Beekum merkt op dat het wat expressiviteit nogal afstak tegenover de geprononceerde vormgeving van De Dageraad en het Coöperatiehof. Ook verrassend zijn de verbouwingen in art deco stijl van de begane grond van oudere gevels in het hart van Amsterdam, bijvoorbeeld aan Herengracht 449 en Kloveniersburgwal 47. Ook hier zal menig architectuurliefhebber de panden met hun natuursteen en travertijn wel kennen, zonder te weten dat het om scheppingen van Kuijt gaat. Een Amsterdamse School schepping van Kuijt die al lange tijd op Wendingen staat, is de Onze-Lieve-Vrouw-Geboortekerk met bijbehorende pastorie en karakteristieke toren, in Halfweg. Kuijt bouwde slechts een paar religieuze gebouwen en dit is zijn enige kerk. De kerk is inmiddels, helaas, letterlijk gehalveerd.

Zoals gebruikelijk bij Van Beekum is de tekst ter zake kundig, gedetailleerd, goed onderbouwd, maar tegelijk toegankelijk. Er is reden om verheugd te zijn dat Stokerkade de publicatie op zich heeft genomen, want in tegenstelling tot de eenvoudige en op een tamelijk specialistisch publiek gerichte BONAS boekjes (zeker de vroegste uitgaven) en de eveneens vrij sobere en kleine uitgaven van Thoth, is nu sprake van een vrij groot boek, prachtige foto’s en maar liefst 176 bladzijden. Het formaat is gelijk aan de boeken van Stokerkade over de bruggen van Piet Kramer en Publieke Werken in Amsterdam. Is dit een serie in wording? Wij weten dat de uitgever een zwak heeft voor de Amsterdamse School. Het zou toe te juichen zijn als er biografieën over andere architecten gaan volgen. Mag ik een wens doen wie er aan de beurt is? Rutgers!

Radboud van Beekum, Jan Kuijt Wzn. 1884-1944. Bouwen voor Vroom & Dreesmann (Uitgeverij Stokerkade, 2018).

Een uitgebreide preview van het boek is hier te vinden.