Twee letteraars aan het woord

Dubbelinterview met twee mensen die zich hebben laten inspireren door de Amsterdamse School, met als resultaat oude lettertypes die nu bruikbaar zijn op de computer.

Platform Wendingen maakt voor de website en voor het eigen beeldmerk gebruik van het lettertype 'Kurversbrug' van ontwerpstudio Re-Type. Richard Keijzer schreef ons in een e-mail benieuwd te zijn naar de 'X' van dat lettertype. Een op het oog bijzondere vraag, maar niet voor Richard, want hij ontwerpt letters. Op ons verzoek heeft hij de ontwerper van de digitale Kurversbrug, Ramiro Espinoza, geïnterviewd.

Daarmee is Richard Keijzer de eerste gastblogger van Platform Wendingen. Omdat hij zelf de vragen over het vak ook heeft beantwoord, is het resultaat een dubbelinterview met twee mensen die zich hebben laten inspireren door de Amsterdamse School, waardoor oude lettertypes nu beschikbaar zijn op de computer.

Ramiro

Mogen we weten hoe oud u bent?

Ik ben 44

Welke opleidingen heeft u gevolgd?

Een studie Graphic Design aan de Universiudad Nacional del Litoral in Santa Fe, Argentinië. Daarna heb ik mijn Type & Media Master gehaald aan de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten in Den Haag.

Hoe lang bent u al bezig met het ontwerpen van lettertypes?

In 2001 ben ik begonnen met de eerste experimenten. Ik was toen al een tijd bezig met reguliere typografie, en gaf daar ook les in op de Universiteit van Buenos Aires.

Waarom heeft u juist belangstelling voor de letters die in Amsterdam worden gevonden?

Amsterdam is een stad waar een aanzienlijke hoeveelheid lettertypen te vinden is. De stad heeft een rijke geschiedenis en beeldhouwers, architecten, specifieke letterschilders en ontwerpers hebben in de loop van de tijd hun stempel gedrukt op het stadslandschap. Kunstenaars hebben ook hun steentje bijgedragen door aparte lettertypes te construeren. Veel van die letters mag je gerust uniek noemen. Ze spelen een belangrijke rol in de grafische en architectonische identiteit van de stad.

Zijn er misschien ook nog andere 'jachtvelden', om ze zo maar te noemen, waar letters kunnen worden gevonden?

Ja, ik heb lettertypes gevonden in oude boeken over calligrafie, maar ik vind ze ook op oude LP-hoezen en boekomslagen. Daarnaast probeer ik eigen ontwerpen te maken. Het digitaliseren en verbeteren van een oud lettertype is een goede oefening, hoewel je altijd in de gaten moet houden dat het niet allemaal je eigen werk is. Je hebt soms het geluk een oud lettertype te vinden dat nog door niemand anders is opgemerkt en daar kun je dan een font voor de computer van maken. Zolang er geen copyrights worden geschonden is dat geen probleem. Maar eigen werk staat bij mij toch voorop: je moet zelf in staat zijn een font te ontwerpen.

Komt het weleens voor dat letters zich niet laten dwingen in een echt font?

Dat komt geregeld voor. Ik streef naar harmonie en evenwicht tussen alle letters van een alfabet. Het is soms een heel gezoek om dat voor elkaar te krijgen en als het dan gelukt is, kun je niet exact aangeven waarom dat zo is.

Gebruikt u de fonts zelf ook?

Nee, eigenlijk niet. Ik maak wel eens een wervende tekst in een font, maar dat is het zo'n beetje.

Is het ontwerpen puur persoonlijk of roept u de hulp van anderen in?

Ik laat schetsen en deelontwerpen wel zien aan een kleine groep ontwerpers die ik goed ken. Zij kijken ernaar, maken opmerkingen en geven tips die er vrij vaak voor zorgen dat het ontwerp beter wordt. En die blik van buitenaf is welkom, want je staart zelf maanden naar de letters, waardoor je objectiviteit verdwijnt. Iedereen die met fonts bezig is, weet dat als je zelf weer naar een oud font van jezelf kijkt dan allemaal foutjes naar voren springen. Het is dan net of je het werk van een ander beoordeelt. Nadeel is, dat dat veel moeite en tijd kost.

Hoeveel tijd kost het – min of meer – om een lettertype te ontwerpen?

Dat hangt een beetje van het project af, maar ik zou zeggen tussen 3 maanden en 2 jaar. Die tijd wordt bij mij overigens langer, omdat ik het liefst hele families van een letter wil maken, met verschillende 'zwaartes' (regular, bold, extra bold om er een paar te noemen).

Hoe vindt u het, als anderen uw lettertypes gebruiken?

Dat wisselt, soms vind ik het schitterend wat een ontwerper uit de letters weet te halen, op andere momenten vind ik het eigenlijk helemaal niks. Veel is afhankelijk van de typografische kennis van die gebruikers.

Zijn we nog iets vergeten te vragen?

Ik zou willen toevoegen dat de Amsterdamse School meer is dan alleen maar mooi. De mensen er achter hadden goede ideeën en ze durfden hun idealen uit te dragen. Zij wilden hun kunst ook aan de gewone man geven. Tegenwoordig krijgen studenten te horen dat design alleen maar bedoeld is voor mensen die het kunnen betalen. Ik ben daar tegen, design moet ten goede komen aan iedereen, net zoals cultuur en een goede opleiding.

Richard:

Mogen we weten hoe oud u bent?

Ik word dit jaar 60 en ik ben geboren in Amsterdam-Zuid, tegenover een rij woningen van Michel de Klerk.

Welke opleidingen heeft u gevolgd?

Na de HBS-B werd het een technische opleiding aan de HTS in Utrecht. Ik ben dan ook elektrotechnisch ingenieur, maar dat is niet mijn beroep (dat is journalist).

Hoe lang bent u al bezig met het ontwerpen van lettertypes?

Dat zal een jaar of 40 zijn. Ik begon op school, vooral met oude technieken zoals potlood, pen, inkt en verf) later was ik vaak in de donkere kamer te vinden. Letters fotograferen met een analoge camera, films ontwikkelen en daarop verder bouwen. Bijvoorbeeld voor de schoolkrant. Nu werk ik met scanners, digitale camera's en software voor beeldbewerking.

Waarom heeft u juist belangstelling voor de letters die in Amsterdam worden gevonden?

Die letters raken een gevoelige snaar, ik vind ze uitermate mooi. Het stoorde me een beetje dat mensen letters uit de Jugendstil gebruikten in combinatie met de Amsterdamse School. Bijvoorbeeld de binnenplaats van complex Het Schip in Amsterdam, waar cijfers uit het lettertype Böcklin (Art Nouveau/Jugendstil) waren gebruikt voor de huisnummers. Dat zag ik ook terug op de eerste versie van de website over de Zuidelijke Wandelweg van Jos Wiersema en Paul Gelling. Zij hadden een site gemaakt over Plan Zuid, bedacht door architect Berlage. Ik heb contact opgenomen met Jos en hem gevraagd waarom hij geen AS-lettertype gebruikte. Met het droge antwoord: "Die zijn er niet, die moet je dan zelf maar maken". Die uitdaging ben ik aangegaan in 2005, met als eerste resultaat het font Mokum Cohen. Gebaseerd op het werk van Fré Cohen (1903-1943) die een omslag maakte voor een jaarverslag van de gemeente Amsterdam. Uit die letters V, E, R, S, L, A en G heb ik toen een compleet alfabet gemaakt. Dat was de eerst en die vind ik nog steeds het mooist.

Zijn er misschien ook nog andere 'jachtvelden', om ze zo maar te noemen, waar letters kunnen worden gevonden?

Jawel, mooie letters zijn te vinden in Groningen. Soms hele lappen tekst, anders een fragment. Vooral dat laatste is een uitdaging: hoe maak ik daar een heel alfabet van? En soms haal ik mijn inspiratie van iets alledaags als een postzegel, bijvoorbeeld de Karbouw-serie die de PTT in 1934 uitgaf.

Komt het weleens voor dat letters zich niet laten dwingen in een echt font?

Ja, vooral als de letters speciaal voor één doel bij elkaar zijn gezet. In de Concertgebouwbuurt zijn huizen met brievenbussen waarop het woordje POST staat. Heel mooi om te zien, maar niet geschikt om er een alfabet van de maken. Ook de letters van de blauwe brievenbus van de Giro waren niet echt in een alfabet te gieten. Ik heb het geprobeerd, maar het resultaat was niet mooi.

Gebruikt u de fonts zelf ook?

De fonts gebruik ik op mijn weblog fontenwerkplaats.blogspot.nl waar fonts gedownload kunnen worden.

Is het ontwerpen puur persoonlijk of roept u de hulp van anderen in?

Dat hangt er een beetje van af, het is ook gevoelsmatig. Bij een lettertype met een zekere regelmaat ga ik zelf aan de gang, bij andere fonts roep ik de hulp van anderen in. Ik ken een paar grafisch ontwerpers en zij dienen me van advies. Waardevol advies, meestal. Als een font bijna af is, gebruik ik Twitter en Facebook om een grotere groep te bereiken, waar dan ook weer commentaar uit loopt.

Hoeveel tijd kost het – min of meer – om een lettertype te ontwerpen?

Moeilijk te zeggen, de kortste ontwerptijd is een paar maanden, maar het kan ook uitlopen tot anderhalf jaar. Ik ben geen full-time ontwerper, het is een hobby dus ik moet het in mijn vrije tijd doen. En die vrije tijd gaat vaak op aan andere hobby's zoals fotograferen en genealogie.

Hoe vindt u het, als anderen uw lettertypes gebruiken?

Soms vind ik dat schitterend, soms ook niet. Wat wel heel fascinerend is, is dat mensen de letters gaan uitvoeren op groot formaat in hout of staal. Ze worden ook wel in glas geëtst of met een laser in een plaat hout gebrand. Dat is mooi om te zien. Aan de andere kant zijn er ook mensen die zelf gaan experimenteren, bijvoorbeeld door letters te verschalen of er heel veel door elkaar te gebruiken. Ze vinden het zelf mogelijk prachtig, ik vind het beduidend minder.

Zijn we nog iets vergeten te vragen?

Misschien hoe ik denk over het aantal fonts? Of er nog ruimte is voor nieuwe letters? Ik ben zo eigenwijs om die vraag met "ja" te beantwoorden en zo lang mensen de letters willen gebruiken denk ik dat dat OK is.