Details
Naam
Gebouw Batavia
Aantal afbeeldingen: 54
IntroductieGebouw Batavia ontbrak vreemd genoeg nog op Wendingen. In de lange incubatietijd van dit artikel is het pand op een aantal punten mooi hersteld, al heeft de schrijver nog wel wat wensen…
AdresPrins Hendrikkade 84-85
Postcode(s)1012 AE
PlaatsAmsterdam
LandNederland
Vervaardiger J.H. Slot (Architect)
Datum1918 - 1920
Huidige staatGerealiseerd
OpdrachtgeverN.V. Batavia-Arak Maatschappij
Oorspronkelijke functieBedrijfsgebouw
Huidige functieBedrijfsgebouw
Type objectRijksmonument, Gebouw
Monumentnummer518460
AchtergrondOp een steenworp afstand van Het Scheepvaarthuis – icoon van de Amsterdamse School – staat een gebouw dat qua stijl sterk hierdoor beïnvloed lijkt te zijn: Gebouw Batavia. Het werd gebouwd in 1918-1920 - een paar jaar na de totstandkoming van het pronkstuk van Van der Mey, De Klerk en Kramer - en doet met z'n verticale uitstraling, expressief metselwerk in donker baksteen, gevelbeelden en link met overzeese gebieden hieraan denken. Het was een ontwerp van de Hilversumse architect J.H. Slot. Het is het enige Amsterdamse pand van zijn hand en ook het enige in Amsterdamse School-stijl. Het werd gebouwd voor de N.V. Batavia-Arak Maatschappij, die zich bezighield met de import van arak, een alcoholische drank gemaakt van suikerriet. Het magazijnen op de begane grond, kantoorruimtes hierboven en een conciërgewoning aan de achterzijde van de derde verdieping.
In 1973 werd aanvraag gedaan om de begane grond, waar dan een kapsalon en sauna zit, te verbouwen tot café met berging. Tot op de dag van vandaag heeft de begane grond een horecabestemming, met op de verdiepingen erboven kantoorruimtes.
In 1973 werd aanvraag gedaan om de begane grond, waar dan een kapsalon en sauna zit, te verbouwen tot café met berging. Tot op de dag van vandaag heeft de begane grond een horecabestemming, met op de verdiepingen erboven kantoorruimtes.
BeschrijvingNet als Het Scheepvaarthuis heeft ook Gebouw Batavia een betonen skelet, waarvoor de NV Gewapend-Betonbouw 'De Kondor' verantwoordelijk was. Het gebouw van vijf bouwlagen met een kelder en een dakopbouw heeft, mede doordat het smal en hoog is met dito vensters, een sterke verticale uitstraling. De gevels hebben expressief metselwerk met decoraties waarin we onder andere hoofdjes herkennen. Het gebouw loopt door tot de Oudezijds Kolk waar het aan het water ligt; gevel en metselwerk zijn hier voor een groot deel identiek aan de voorzijde.
Gebouw Batavia kent twee ingangen: een brede links die oorspronkelijk toegang gaf tot de magazijnen (tegenwoordig Café Batavia 1920) en een ingang aan de rechterkant die toegang geeft tot de hierboven gelegen kantoorruimtes. Boven de linkeringang bevindt zich een horizontaal geveldeel met afwijkend baksteenformaat met hierop in metalen gevelletters (in vrij sober font) 'GEBOUW BATAVIA'. Lange tijd was pal voor de letters (en daardoor een wat vreemde plek) een vlaggenmast bevestigd.
Aan weerszijden van de gevelbelettering zijn gemetselde accenten met uitkragende banden met hier bovenop beeldhouwwerken van groepje van drie apen die ergens omheen gegroepeerd zitten. Onduidelijk is wat precies. Jonkies? Eten? Schuin achter de apen, aan de gevel, bevinden zich beeldhouwwerken olifantskoppen. Wie deze dierenbeelden heeft gemaakt is onduidelijk, maar ze zouden heel goed van W.C. Brouwer kunnen zijn.
De portiek rechts heeft schuine bovenwanden met decoratief metsel- en tegelwerk en natuurstenen hoekstukken. Aan de onderzijde van de halfronde uitbouw bevindt zich een ornament met concentrische ringen met hierin een lamp. Op stenen pal naast de lamp staan de letters BAM (Batavia-Arak Maatschappij). De lamp mondt uit in een smalle halfronde uitbouw over alle verdiepingen, met per verdieping hierin een halfrond venster. Hierin zit nu gebogen glas, maar foto’s tonen aan dat ze oorspronkelijk voorzien waren van kleine ruitjes.
De top van de halfronde uitbouw eindigt nu abrupt, maar de gevel liep oorspronkelijke een stuk door en was voorzien van een kleine uitbouw in de vorm van een scheepsboeg, met hierin een vlaggenmast.
De gevel wordt afgesloten met een reeks licht gepunte kantelen. Op de linkerhoek bevindt zich een hoger doorlopende muurdam met hierop een beeldhouwwerk, waarschijnlijk vier ibissen. De dakopbouw op het voorste gedeelte van het gebouw - blijkens het bouwdossier een latere toevoeging aan het ontwerp - was lange tijd voorzien van shingles, maar oorspronkelijk zaten hier (dit is beter te zien op archieffoto’s dan op de bouwtekeningen) dakpannen. In de zomer van 2017 zijn de wanden weer voorzien van dakpannen. Nog meer heugelijk nieuws kwam later dat jaar, toen de uitbouw van de horecagelegenheid gesloopt werd en de siersmeedijzeren tralies voor de smalle hoge vensters terugkeerden.
Oorspronkelijk zaten in alle bovenvensters glas in lood, maar deze zijn aan de voorzijde helaas verdwenen. Glas in lood op de vierde verdieping had een ander motief en ontbreekt nu bij beide gevels. Op een ongedateerde archieffoto uit waarschijnlijk 1950* is al het glas in lood, met uitzondering van de eerste etage, aan de voorzijde al verdwenen. Aan de Kolkzijde hebben de vensters op de eerste, tweede en derde verdieping nog bovenlichten met glas in lood.
Aan de Kolkzijde bevindt zich soortgelijk metselwerk als aan de voorzijde en ook hier tonen gevelletters de naam van het gebouw. De dakrand is nu strak, maar bouwtekeningen en archieffoto's laten zien dat de oorspronkelijke situatie wel wat anders was. De dakranden waren in golvende vorm gemetseld, de hoeken hadden soortgelijke (vogel)beelden als aan de voorzijde, en aan de Kolkzijde bevonden zich wat zo te zien (pseudo-)waterspuwers waren. Wat een verschil met nu! Als je archieffoto's bekijkt moeten deze ornamenten ergens eind jaren 60 verwijderd zijn.
*De vrachtwagens op deze foto zijn van de firma’s W. Klomp uit Apeldoorn en C.A. Van der Veer uit o.a. Haarlem. De bedrijven staan beiden in de Naamlijst voor den interlocalen telefoondienst 1950.
Gebouw Batavia kent twee ingangen: een brede links die oorspronkelijk toegang gaf tot de magazijnen (tegenwoordig Café Batavia 1920) en een ingang aan de rechterkant die toegang geeft tot de hierboven gelegen kantoorruimtes. Boven de linkeringang bevindt zich een horizontaal geveldeel met afwijkend baksteenformaat met hierop in metalen gevelletters (in vrij sober font) 'GEBOUW BATAVIA'. Lange tijd was pal voor de letters (en daardoor een wat vreemde plek) een vlaggenmast bevestigd.
Aan weerszijden van de gevelbelettering zijn gemetselde accenten met uitkragende banden met hier bovenop beeldhouwwerken van groepje van drie apen die ergens omheen gegroepeerd zitten. Onduidelijk is wat precies. Jonkies? Eten? Schuin achter de apen, aan de gevel, bevinden zich beeldhouwwerken olifantskoppen. Wie deze dierenbeelden heeft gemaakt is onduidelijk, maar ze zouden heel goed van W.C. Brouwer kunnen zijn.
De portiek rechts heeft schuine bovenwanden met decoratief metsel- en tegelwerk en natuurstenen hoekstukken. Aan de onderzijde van de halfronde uitbouw bevindt zich een ornament met concentrische ringen met hierin een lamp. Op stenen pal naast de lamp staan de letters BAM (Batavia-Arak Maatschappij). De lamp mondt uit in een smalle halfronde uitbouw over alle verdiepingen, met per verdieping hierin een halfrond venster. Hierin zit nu gebogen glas, maar foto’s tonen aan dat ze oorspronkelijk voorzien waren van kleine ruitjes.
De top van de halfronde uitbouw eindigt nu abrupt, maar de gevel liep oorspronkelijke een stuk door en was voorzien van een kleine uitbouw in de vorm van een scheepsboeg, met hierin een vlaggenmast.
De gevel wordt afgesloten met een reeks licht gepunte kantelen. Op de linkerhoek bevindt zich een hoger doorlopende muurdam met hierop een beeldhouwwerk, waarschijnlijk vier ibissen. De dakopbouw op het voorste gedeelte van het gebouw - blijkens het bouwdossier een latere toevoeging aan het ontwerp - was lange tijd voorzien van shingles, maar oorspronkelijk zaten hier (dit is beter te zien op archieffoto’s dan op de bouwtekeningen) dakpannen. In de zomer van 2017 zijn de wanden weer voorzien van dakpannen. Nog meer heugelijk nieuws kwam later dat jaar, toen de uitbouw van de horecagelegenheid gesloopt werd en de siersmeedijzeren tralies voor de smalle hoge vensters terugkeerden.
Oorspronkelijk zaten in alle bovenvensters glas in lood, maar deze zijn aan de voorzijde helaas verdwenen. Glas in lood op de vierde verdieping had een ander motief en ontbreekt nu bij beide gevels. Op een ongedateerde archieffoto uit waarschijnlijk 1950* is al het glas in lood, met uitzondering van de eerste etage, aan de voorzijde al verdwenen. Aan de Kolkzijde hebben de vensters op de eerste, tweede en derde verdieping nog bovenlichten met glas in lood.
Aan de Kolkzijde bevindt zich soortgelijk metselwerk als aan de voorzijde en ook hier tonen gevelletters de naam van het gebouw. De dakrand is nu strak, maar bouwtekeningen en archieffoto's laten zien dat de oorspronkelijke situatie wel wat anders was. De dakranden waren in golvende vorm gemetseld, de hoeken hadden soortgelijke (vogel)beelden als aan de voorzijde, en aan de Kolkzijde bevonden zich wat zo te zien (pseudo-)waterspuwers waren. Wat een verschil met nu! Als je archieffoto's bekijkt moeten deze ornamenten ergens eind jaren 60 verwijderd zijn.
*De vrachtwagens op deze foto zijn van de firma’s W. Klomp uit Apeldoorn en C.A. Van der Veer uit o.a. Haarlem. De bedrijven staan beiden in de Naamlijst voor den interlocalen telefoondienst 1950.
InterieurIn de hallen en het trappenhuis treffen we veel natuursteen aan op de vloer en tegen de wanden. Doorgangen hebben, net als de hoofdingang, schuine bovenwanden. Opvallend is het houtwerk dat we overal aantreffen. De decoraties bovenaan de deurkozijnen lijken een verwijzing naar het metselwerk.
Anders dan je zou vermoeden zit het trappenhuis niet pal achter de halfronde serre, maar halverwege het langgerekte pand; tussen de gedeeltes aan de Prins Hendrikkade en de Nieuwezijds Kolk in. De trap kronkelt zich om de oude lift heen; de lambrisering hierin komt overeen met het houtwerk elders. Het oogt authentiek, net als de trapleuningen met krullende (koperen?) uiteinden.
De eigenaar van Batavia 1920 - het café dat sinds 2008 op de begane grond te vinden is - moet wel een liefhebber zijn. De naam verwijst immers naar de historie van het pand en ook in de inrichting is duidelijk goed gekeken naar de geschiedenis en de oorspronkelijke aankleding. Zo is de lambrisering een kopie van het houtwerk elders in Gebouw Batavia en zijn de nieuwe (schuif)deuren een duidelijke knipoog naar de tussendeuren bij de entree naar de kantoren. Zelfs de wandlampen in het café zijn in stijl. Leuk!
Anders dan je zou vermoeden zit het trappenhuis niet pal achter de halfronde serre, maar halverwege het langgerekte pand; tussen de gedeeltes aan de Prins Hendrikkade en de Nieuwezijds Kolk in. De trap kronkelt zich om de oude lift heen; de lambrisering hierin komt overeen met het houtwerk elders. Het oogt authentiek, net als de trapleuningen met krullende (koperen?) uiteinden.
De eigenaar van Batavia 1920 - het café dat sinds 2008 op de begane grond te vinden is - moet wel een liefhebber zijn. De naam verwijst immers naar de historie van het pand en ook in de inrichting is duidelijk goed gekeken naar de geschiedenis en de oorspronkelijke aankleding. Zo is de lambrisering een kopie van het houtwerk elders in Gebouw Batavia en zijn de nieuwe (schuif)deuren een duidelijke knipoog naar de tussendeuren bij de entree naar de kantoren. Zelfs de wandlampen in het café zijn in stijl. Leuk!
Recente ontwikkelingenAltijd fijn om te zien als een gebouw teruggebracht wordt naar de originele staat! Het aanbrengen van de dakpannen bekleding van de dakopbouw was heugelijk; de afbraak van de lelijke uitbouw van het café een grote verbetering en het terugplaatsen van de siersmeedijzeren tralies.
Waarom deze plek niet gebruiken om een wensenlijstje in te dienen? Hooggeplaatst hierop staat het terugbrengen van het scheepje boven de halfronde erker met hierin de vlaggenmast. Ook zouden we graag de terugkeer zien van het glas in lood aan de voorzijde en de fraaie dakrand aan de achterzijde!
Waarom deze plek niet gebruiken om een wensenlijstje in te dienen? Hooggeplaatst hierop staat het terugbrengen van het scheepje boven de halfronde erker met hierin de vlaggenmast. Ook zouden we graag de terugkeer zien van het glas in lood aan de voorzijde en de fraaie dakrand aan de achterzijde!
Bronnen
Bouwdossier Gemeente Amsterdam.
Ingezonden door Marcel Westhoff
Professionele of persoonlijke bandMeer hartje Amsterdam dan dit gebouw kan bijna niet, maar vreemd genoeg ontbrak het nog op Wendingen. Zelden heeft een artikel zo’n lange aanloop gehad om te maken. Dat komt mede door de ligging: de voorgevel ligt op het noorden en krijgt alleen in de zomermaanden korte tijd zonlicht. Ook stond het pand enige tijd in de steigers; achteraf bleek omdat de dakopbouw gerestaureerd werd. En vervolgens kwam het er niet van om een afspraak te maken om ook het interieur te fotograferen. Met dank aan Anita van Uitzendbureau Individu voor de bezichtiging binnen!
Gerelateerde objecten